Χρειάζεται ένα ολοκληρωτικό Reset

Του Γιώργου Γραμματικάκη*                                                  Στο κρίσιμο -άλλοι ισχυρίζονται αδιέξοδο- σταυροδρόμι που βρίσκεται σήμερα η χώρα, ο υπογράφων έχει την εντύπωση ότι η μόνη λύση είναι ένα γενναίο, ολοκληρωτικό Reset.Ο όρος δεν είναι άγνωστος. Reset: Οταν ένας πολύπλοκος μηχανισμός αδυνατεί πια να λειτουργήσει, ή εμφανίζει παράδοξα συμπτώματα, επαναφέρεται στις αρχικές συνθήκες του. Καθώς στη συνέχεια εντέλλεται να «επανεκκινήσει», υπάρχει η βάσιμη ελπίδα ότι η λειτουργία του θα είναι τώρα ομαλή. Οι συσκευές τηλεοράσεως, τα ηχητικά συστήματα, ακόμα όμως και τα πολύπλοκα ηλεκτρονικά ενός αυτοκινήτου, στο Reset αποθέτουν τις ελπίδες τους, όταν ένα εμπόδιο αόρατο παρεμβάλλεται στη λειτουργία τους.

Ο όρος έχει βέβαια μεγάλη εφαρμογή στους υπολογιστές. Εκεί, εάν η εξέλιξη μιας διαδικασίας είναι προβληματική, και οι προσπάθειες αποκαταστάσεως αποδεικνύονται ανίσχυρες, η δραστική επέμβαση του Reset αποτελεί τη μόνη πιθανή διέξοδο. Εχει όμως συχνά κάποιες οδυνηρές συνέπειες. Δεν διαγράφονται μόνο οι ισχύουσες ρυθμίσεις, αλλά κάποτε και το ίδιο το δημιουργικό έργο, που βρισκόταν σε εξέλιξη. Νέες λοιπόν ρυθμίσεις, νέα προσπάθεια -από την αρχή............

Ο υπογράφων έχει λοιπόν την ισχυρή πεποίθηση ότι ένα Reset, αδιαπραγμάτευτο και οδυνηρό, είναι εκείνο που χρειάζεται η χώρα. Δεν εννοώ εδώ την ζοφερή οικονομική πραγματικότητα, και τους τρόπους της εξόδου από την κρίση. Εδώ το απαραίτητο Reset θα επιβληθεί νομίζω από τα πράγματα. Εννοώ κυρίως κάποια θέματα του πολιτισμού, της παιδείας ή των θεσμών· που, όπως ωστόσο λένε οι σοφοί, είναι κριτήριο και προϋπόθεση για όλα τα άλλα. Ενα Reset είναι η μόνη δυνατότητα, η μόνη λύση, για να φτάσουμε πάλι στον καθαρό αέρα και το φως.

Ενώ όμως αυτή η ανάγκη μοιάζει αυτονόητη, εκκρεμούν δύο καθοριστικά ερωτήματα: Πώς επαναφέρει κανείς το σύστημα σε μια καινούρια αρχή; Το μαγικό Reset των υπολογιστών είναι συνήθως δύσκολα προσπελάσιμο, για να αποφευχθεί η κατά λάθος ενεργοποίησή του. Ακόμα όμως και αν η χώρα μας ανακαλύψει το δικό της, απαραίτητο Reset, ποιες αρχικές ρυθμίσεις πρέπει τότε να επιβληθούν για να λειτουργήσει απρόσκοπτα το σύστημα;

Ας εστιάσουμε, προσώρας τουλάχιστον, στο τελευταίο: Τις αρχικές ρυθμίσεις. Ο υπογράφων επιχειρεί εδώ να καταγράψει, σκόρπια και ασύνδετα, κάποιες από τις ρυθμίσεις που απαιτούνται καθώς η νέα μας χώρα θα αναδύεται -αν ποτέ αναδυθεί!- στο φως. Η καταγραφή είναι ενδεικτική. Δίδει έτσι την ευκαιρία στον αναγνώστη να αναζητήσει τις δικές του επιλογές, τις δικές του αρχικές ρυθμίσεις.

1. Η Παιδεία μας, πρώτα και κύρια: Χρειάζεται ολοκληρωτικό, επίμονο Reset. Μακριά από τις βολικές συνήθειες του παρόντος, χωρίς τον εύκολο λαϊκισμό που θολώνει τους σκοπούς της. Η πραγματική παιδεία είναι δύσκολη, επειδή απαιτεί θεμέλια που να αντέχουν. Προϋποθέτει λοιπόν μόχθο και αναζήτηση, γνώση ουσιαστική και όχι στην επιφάνεια. Μόνον αν η Παιδεία κινηθεί σε δρόμους σοβαρότητας και ευθύνης, το μέλλον θα αναδυθεί με καλύτερες προοπτικές.

2. Η μέριμνα για το περιβάλλον: Από την αρχή, όλα. Ενώ οι ύμνοι για τις ομορφιές της χώρας δεν έχουν τελειωμό, τώρα και χρόνια η βαρβαρότητα κυριαρχεί, και οι καταστροφές δεν έχουν όριο. Λένε πολλοί ότι οι νόμοι είναι ανεπαρκείς, και ο έλεγχος απουσιάζει. Φοβούμαι όμως ότι άλλη είναι η αιτία του κακού: Οτι τον τόπο μας, εμείς οι Ελληνες, δεν τον αγαπούμε. Τον τόπο μας, εμείς οι Ελληνες, τον θεωρούμε στρέμματα προς εκμετάλλευση, δάση προς οικοπεδοποίηση, ακρογιαλιές προς ίδιον όφελος. Αν αυτό δεν ανατραπεί, αν αυτή η αρχική συνθήκη δεν αλλάξει, ο θρήνος του περιβάλλοντος θα γίνει -γίνεται ήδη- και δικός μας θρήνος.

3. Οτι ο συνδικαλισμός χρειάζεται απαραίτητα Reset, ηχεί περίπου ως αυτονόητο. Την ανεξαρτησία του θυσίασε στους θολούς διαδρόμους των κομμάτων, και στις πρακτικές του δέσποσαν η αλαζονεία και οι λογικές της συντεχνίας. Reset, λοιπόν: Για να ανακτήσουν οι εργαζόμενοι -εσείς κι εγώ- την πραγματική φωνή τους. Τότε άλλωστε και η πολιτική εξουσία, που είναι συνήθως έρμαιο των πιέσεων, θα αποκτήσει έναν ασυμβίβαστο αλλά και υπεύθυνο συνομιλητή.

4. Reset, στα θέματα του πολιτισμού. Η πολιτική εξουσία -υπουργοί και δήμαρχοι, αξιωματούχοι και λογής «αρμόδιοι»- διακηρύσσουν σε κάθε ευκαιρία τη σημασία του, ομνύουν στην αγαθοεργό του δύναμη. Τι υποκρισία! Ελάχιστοι αισθάνονται το νόημά του, στη δική τους την προβολή κυρίως αποβλέπουν. Οσο λοιπόν εξαρτάται από εκείνους, ο πραγματικός πολιτισμός θα παραμένει πάντοτε μετέωρος, ενώ η ευτέλεια θα κυριαρχεί. Reset, λοιπόν: Η διαχείριση του πολιτισμού πρέπει να επανέλθει σε όσους έμπρακτα σέβονται τις αξίες του. Μόνον έτσι οι αξίες αυτές θα ανακτήσουν το βαθύ, πρωταρχικό τους περιεχόμενο.

5. Οι ιδεολογίες: Αυτοακυρώθηκαν. Τι απομένει από την αριστερά, όταν σε μια κρίσιμη περίοδο κυριαρχούν οι διασπάσεις και μια άγονη συνθηματολογία; Ποιο νόημα έχει μια «συντηρητική» παράταξη, που διολισθαίνει εύκολα προς τον ακραίο λαϊκισμό; Τι -τέλος- σημαίνει σοσιαλισμός, αφού σε πρώτη δυσκολία θυσιάζει όλες τις αξίες και τις ανάγκες που τον γέννησαν; Ενα λοιπόν ολοκληρωτικό Reset, και νέες ρυθμίσεις είναι απαραίτητες. Ο κόσμος των ιδεών χρειάζεται ανασύσταση από τα θεμέλιά του. Ετσι μόνον θα αποκτήσει και η ροή της ιστορίας μια διαφανή ταυτότητα.

6. Οτι το πολιτικό μας σύστημα χρειάζεται Reset -και μάλιστα επειγόντως! -είναι πια καθολική συνείδηση. Η κατάπληξη των πολιτών εναλλάσσεται με την οργή: Από την ανεπάρκεια ή την ιδιοτέλεια των εκπροσώπων του, από τη μικροκομματική τους όραση. Αν τα πολιτικά κόμματα δεν ακούσουν τη βουή των επερχομένων γεγονότων, το Reset θα επιβληθεί από ένα λαϊκό ξέσπασμα: Αναρχο φοβούμαι, ίσως και βίαιο.

Οι τελευταίες σκέψεις υποδηλώνουν άλλωστε και την απάντηση στο αρχικό ερώτημα: Πού άραγε κρύβεται το μαγικό κουμπάκι -το απαραίτητο Reset- που θα οδηγήσει σε μια νέα αρχή τη χώρα;

Η Ιστορία δεν αφήνει εδώ πολλές επιλογές. Την πρώτη επιλογή θα ονόμαζα «αυτορύθμιση». Τότε, το ίδιο το πολιτικό σύστημα ωθείται σε ριζοσπαστικές αλλαγές, που του επιτρέπουν να επιβιώσει, αλλά και να αντιμετωπίσει καταστάσεις κρίσιμες. Τηρουμένων των αναλογιών, αυτορυθμίσεις -με αλλαγές του συντάγματος και των βασικών νόμων- έζησε η Ελλάδα με την άνοδο του Ελευθερίου Βενιζέλου στην εξουσία. Επίσης, με την κυβέρνηση εθνικής ενότητας υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, όταν κατέρρευσε η δικτατορία.

Η δεύτερη ωστόσο επιλογή της Ιστορίας κινείται γύρω από τον άξονα της βίας: Εξέγερση ή επανάσταση, καταστάσεις αναρχίας -και, σε τελευταία κλιμάκωση, εμφύλιος πόλεμος. Στον περίγυρό μας αφθονούν ήδη τα παραδείγματα. Δεν μπορεί βέβαια να αμφισβητηθεί ότι οι κοινωνικές διεργασίες, που οδηγούν την ιστορία στις επιλογές αυτές, έχουν τη ρίζα τους στην απόγνωση ή στην ελπίδα. Με ορισμένες ωστόσο αξιοσημείωτες εξαιρέσεις, όταν κυριαρχεί η βία το Reset καταλήγει σε ανεξέλεγκτες ρυθμίσεις. Η εξουσία απλώς αλλάζει πρόσωπο, που είναι συχνά χειρότερο από το προηγούμενο. Λίγο πάντως και πάλι ανακλά τη λαχτάρα ή τις ανάγκες των ανθρώπων.

Ο υπογράφων αισθάνεται ήδη τις αντιρρήσεις των αναγνωστών. Οτι ένα Reset στη χώρα μας μοιάζει έννοια ουτοπική και όραμα ανεφάρμοστο. Η ουτοπία δεν περιγράφει όμως μόνον το ιδεώδες και το απραγματοποίητο. Βρίσκεται εκεί, στο βάθος του ορίζοντα, για να κρατά σε εγρήγορση το νου και την ψυχή.

*Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης και συγγραφέας